TIẾP CẬN VĂN BẢN “CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ” CỦA NGUYỄN TUÂN TỪ PHƯƠNG DIỆN TÌNH HUỐNG TRUYỆN

Gửi lên: 29/12/2018 15:21, Người gửi: trannga, Đã xem: 5743

TIẾP CẬN VĂN BẢN “CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ” CỦA NGUYỄN TUÂN
TỪ PHƯƠNG DIỆN TÌNH HUỐNG TRUYỆN
Chuyên đề tháng 12
Người báo cáo: Bùi Thị Thanh
I.                   Lí do chọn đề tài
Tác phẩm truyện ngắn chiếm một số lượng khá lớn trong chương trình Ngữ văn ở trường phổ thông. Điều này phản ánh đúng tương quan của thành tựu truyện ngắn so với những thể loại văn xuôi khác trong đời sống văn học của chúng ta. Nhận diện thể loại truyện ngắn cũng như sáng tạo về thể loại truyện ngắn là một nỗ lực liên tục cho cả người sáng tác và giới nghiên cứu phê bình.
Phần lớn những tác phẩm được trích giảng trong chương trình THPT đều là những tác phẩm có cốt truyện độc đáo. Thông qua cốt truyện các tác giả muốn chuyển tải tới người đọc những vấn đề về nhân sinh trong cuộc sống. Việc tìm hiểu về nhân vật hay các giá trị nội dung tác phẩm sẽ thuận lợi và thấu đáo hơn khi chúng ta khai thác tình huống trong truyện. Nếu như cấu tứ, mạch cảm xúc là điểm tựa để người đọc khám phá và tìm hiểu một bài thơ thì tình huống truyện chính là yếu tố tạo những bất ngờ và làm nên nét độc đáo cho câu chuyện. Tình huống truyện là hoàn cảnh bất bình thường mà con người buộc phải bộc lộ bản lĩnh, tính cách của mình. Trong tác phẩm tự sự tình huống có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc thể hiện số phận và tính cách nhân vật, là một trong những vấn đề cốt lõi, là chìa khóa khi khám phá tác phẩm.
Tuy nhiên, việc khai thác, tìm hiểu, khám phá truyện ngắn từ góc độ tình huống truyện chưa được sự quan tâm đúng mức của người dạy và người học nên việc cảm thụ tác phẩm truyện ngắn của người học chưa được sâu sắc. Bởi thực tế họ đã gặp không ít khó khăn như: không biết tác phẩm nào có tình huống truyện; không phân biệt, nhận dạng được tình huống truyện; không biết một tác phẩm sẽ có một hay nhiều tình huống truyện; thường nhầm lẫn tình huống truyện với tình tiết, chi tiết trong tác phẩm; không biết cách phân tích kiểu bài này như thế nào. Vì vậy khi học sinh gặp phải kiểu bài này thường rất lúng túng.
Trên cơ sở những lí do đó cùng với vốn hiểu biết của bản thân, những kiến thức tích lũy được trong quá trình giảng dạy, tôi xin đề xuất một cách “Tiếp cận văn bản “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân từ phương diện tình huống truyện”.
II.             Nội dung
1.      Khái lược về tình huống truyện
a.      Khái niệm
Tình huống truyện là cái hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt trong truyện khiến tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất.
Hoặc:
Tình huống truyện là cái tình thế xảy ra truyện, là khoành khắc được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt khiến cho tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất.
b. Đặc điểm
- Tình thế đặc biệt của truyện (trước và sau đó không vậy) được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt có liên quan sâu sắc đến nhân vật trung tâm của truyện.
- Tình thế đặc biệt đó thể hiện dụng công nghệ thuật của tác giả nhằm làm cho cuộc sống trong tác phẩm hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất, tính cách nhân vật cũng bộc lộ chân xác nhất.
- Tình huống truyện thường có vai trò gây đột biến, tạo ra bước ngoặt, sự biến đổi bất ngờ trong cuộc đời, trong tâm trạng hoặc nhận thức của nhân vật.
- Tình huống truyện có khi diễn ra rất nhanh gắn với một thời điểm tức thời của truyện nhưng có khi lại diễn ra trong cả một quá trình vận động của nhân vật.
- Không phải loại tình huống truyện nào cũng dễ nhận ra và đều hiển hiện rõ trên bề mặt sự kiện của tác phẩm. Những tình huống gắn với tâm trạng hay nhận thức của nhân vật thường không rõ bằng những tình huống thuộc loại hành động.
c. Phân loại
Cách phân chia các loại tình huống truyện không phải bao giờ cũng rõ ràng. Có truyện thiên về loại tình huống truyện này nhưng có loại thiên về loại tình huống truyện khác. Có 3 loại tình huống truyện thường được các tác giả chú tâm xây dựng:
- Tình huống hành động: Là loại sự kiện đặc biệt mà trong đó nhân vật bị đẩy tới một tình thế (thường là éo le) chỉ có thể giải quyết bằng hành động. Tình huống này thường hướng tới một kiểu nhân vật: Nhân vật hành động. Tức là loại nhân vật chủ yếu được hiện lên bằng hệ thống hành vi, hành động của nó, các bình diện khác ít được quan tâm. Do đó, nó quyết định đến diện mạo của toàn truyện: truyện ngắn giàu kịch tính.
- Tình huống tâm trạng:  Đó là sự kiện đặc biệt của đời sống mà ở đó nhân vật rơi vào một tình thế làm nảy sinh một biến động nào đó trong thế giới tình cảm. Tình huống này thường dẫn tới một kiểu nhân vật là: con người tình cảm. Nghĩa là kiểu nhân vật được hiện lên chủ yếu bằng thế giới nội cảm của nó,  nhà văn tạo dựng nên hình tượng nhân vật chủ yếu bằng một hệ thống chất liệu là cảm giác, cảm xúc với các phức hợp khác nhau của chúng. Còn các khía cạnh khác (như ngoại hình, hành động, lí tính…) ít được quan tâm. Và vì thế, nó quyết định đến diện mạo của toàn truyện: truyện ngắn trữ tình.
- Tình huống nhận thức: Đó là sự kiện đặc biệt của đời sống mà tại đó nhân vật được đẩy tới một tình thế bất thường: đối mặt với một bài học nhận thức, bật lên một vấn đề (về nhân sinh, về nghệ thuật) cần phải vỡ lẽ, giác ngộ. Kiểu nhân vật của dạng tình huống này đương nhiên là: nhân vật tư tưởng. Nghĩa là kiểu nhân vật được khai thác chủ yếu ở đời sống nhận thức lí tính của nó. Chất liệu cơ bản để dệt nên nhân vật là hệ thống những quan sát, phân tích, suy lí, đúc kết, chiêm nghiệm,… Mà trường hợp đậm đặc nhất là mỗi nhân vật giống như một tư tưởng được nhân vật hoá vậy. Diện mạo của loại truyện ngắn này cũng đương nhiên là nghiêng về triết luận.
Sự phân loại như trên là tương đối. Viêc nhận diện chỉ dựa vào sự nổi trội của yếu tố nào đó để xác định tác phẩm truyện ngắn có tình huống truyện hành động, tình huống truyện tâm trạng hay tình huống truyện nhận thức.
d. Vai trò
Tình huống truyện có vai trò hết sức quan trọng, được ví như "cái chìa khóa vận hành cốt truyện". Vai trò cụ thể của tình huống truyện như sau:
- Từ tình huống truyện, các sự kiện, biến cố của cốt truyện được phát triển.
- Qua tình huống truyện, tính cách nhân vật được bộc lộ rõ nét.
- Việc giải quyết những mâu thuẫn, xung đột trong tình huống truyện sẽ bộc lộ rõ tư tưởng chủ đề của tác phẩm và dụng ý nghệ thuật của tác giả.
- Việc sáng tạo nên các tình huống độc đáo biểu hiện khả năng quan sát, khám phá bản chất cuộc sống, bản chất con người của nhà văn.
2. Phương pháp tiếp cận tình huống truyện
Từ những nội dung lí thuyết trình bày trên đây, ít nhất có thể rút ra những ý nghĩa phương pháp luận đối với việc tiếp cận sau: với người đọc, bước vào một truyện ngắn tuy không thể bỏ qua việc phân tích tìm hiểu các thành tố khác cấu thành cái thực thể sinh động là truyện ngắn (như nhân vật, cảnh vật, cốt truyện, kết cấu, ngôn ngữ...), nhưng nếu chưa nắm được tình huống thì coi như chưa nắm được chiếc chìa khoá quan trọng nhất để mở vào thế giới bí ẩn của truyện ngắn ấy. Đọc vào truyện ngắn thì điều tối quan trọng là phải đọc cho ra tình huống truyện của nó.
Có thể hình dung về qui trình tiếp cận tình huống với các bước chính như sau:
Bước 1. Xác định tình huống truyện:
- Thao tác 1. Đặt câu hỏi: Sự kiện nào bao trùm và chi phối toàn bộ thiên truyện này? Hay Sự kiện bao trùm nào đã giúp tác giả dựng lên toàn bộ truyện ngắn này?…
- Thao tác 2. Tổng hợp các tình tiết: Lướt qua những tình tiết chính và xác định: một trong các tình tiết ấy đóng vai trò bao trùm, chi phối quán xuyến toàn truyện, hay chúng chỉ là những thành tố nối kết với nhau để làm thành một sự kiện lớn hơn, sự kiện ấy mới trùm lên tất cả? Đáng chú ý nhất ở đấy là cái tình thế bất thường nào đó mà chúng chứa đựng.
- Thao tác 3. Tìm tên gọi để định danh: Đây là khâu khá then chốt, chưa tìm được tên thích hợp thì xem như tình huống vẫn còn nằm ngoài tầm tay của ta vậy.
Bước 2. Phân tích tình huống
Cần tiến hành phân tích các bình diện cơ bản sau đây:
- Diện mạo của tình huống (bình diện không gian)
- Diễn biến của tình huống (bình diện thời gian)
- Mối liên kết của tình huống với các khâu khác của tác phẩm (chi phối đến tổ chức hình thức của văn bản nghệ thuật truyện ngắn)
Bước 3. Rút ra ý nghĩa của tình huống
Tức là rút ra các thông điệp thẩm mĩ mà tình huống chứa đựng
- Về quan niệm: Toát lên quan niệm gì về nhân sinh, thẩm mĩ?
- Về cảm xúc: Chứa đựng cảm xúc chủ đạo gì?
3.      Giáo án thể nghiệm

Đọc văn: CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ
                                                                                  - Nguyễn Tuân –

I.                   Mục tiêu bài học: Giúp học sinh:
1.      Kiến thức:
- Hiểu và phân tích được nghệ thuật của thiên truyện: tình huống truyện độc đáo, không khí cổ xưa, thủ pháp đối lập, ngôn ngữ góc cạnh, giàu giá trị tạo hình.
- Cảm nhận được vẻ đẹp của hình tượng nhân vật Huấn Cao, đồng thời hiểu thêm quan điểm nghệ thuật của Nguyễn Tuân qua nhân vật này.
2. Kĩ năng:
- Huy động những tri thức về tác giả, hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm… để đọc hiểu văn bản.
- Rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu truyện ngắn từ tình huống truyện.
- Xác định đề tài, chủ đề, nghệ thuật kể chuyện của tác phẩm.
- Đọc hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại:
+ Nhận diện và phân tích ý nghĩa của một hình tượng nghệ thuật.
+ Nhân diện và phân tích tâm trạng, ngôn ngữ, cử chỉ và hành động, mối quan hệ với các nhân vật khác, phẩm cách, số phận,… của nhân vật trong các tác phẩm.
+ Nhận diện, phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm.
+ Đánh giá những sáng tạo độc đáo của nhà văn qua tác phẩm.
+ Biết đọc diễn cảm và đọc sáng tạo những tác phẩm trên.
- Rèn kĩ năng sử dụng thao tác lập luận phân tích.
- Vận dụng những kiến thức và kĩ năng để đọc những truyện ngắn hiện đại theo khuynh hướng lãng mạn khác của văn học Việt Nam (không có trong SGK); nêu lên những kiến giải, suy nghĩ về các phương diện nội dung, nghệ thuật của các tác phẩm; viết đoạn văn hoặc bài văn nghị luận về tác phẩm; rút ra những bài học về lý tưởng sống, cách sống từ những tác phẩm đã đọc và liên hệ, vận dụng vào thực tiễn cuộc sống của bản thân.
3. Thái độ:
- Yêu quý, trân trọng, tự hào, có ý thức trách nhiệm giữ gìn truyền thống văn hóa dân tộc.
- Trân trọng cái tài, cái đẹp.
4. Phát triển năng lực:
- Năng lực chung:
+ Năng lực tự học, năng lực tự giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực tính toán, năng lực công nghệ thông tin và truyền thông.
- Năng lực riêng:
+ Năng lực tái hiện và vận dụng kiến thức,
+ Năng lực đọc – hiểu, giải mã văn bản,
+ Năng lực sáng tạo, năng lực tạo lập văn bản,
+ Năng lực vận dụng kiến thức văn học vào cuộc sống:
II.               Bảng mô tả các mức độ nhận thức:

Mức độ nhận biết	Mức độ thông hiểu	Mức độ vận dụng thấp và vận dụng cao
– Nêu những nét chính về tác giả Nguyễn Tuân.	– Chỉ ra những biểu hiện về con người, đặc điểm sáng tác và quan điểm nghệ thuật của Nguyễn Tuân được thể hiện trong tác phẩm.	– Tác phẩm giúp cho em hiểu thêm gì về tác giả?
– Tác phẩm “Chữ người tử tù” được viết trong hoàn cảnh nào? – Xuất xứ của tác phẩm?	– Tác động của hoàn cảnh ra đời đến việc thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm?	– Nếu ở cùng hoàn cảnh tương tự của tác giả, em sẽ làm gì?
– Nhan đề của tác phẩm là gì?	– Tại sao nhà văn lại đặt tên cho tác phẩm là “Chữ người tử tù”?	– Tại sao tác giả không lấy tên nhân vật chính để đặt cho tác phẩm?
– Tác phẩm được viết theo thể loại nào?	– Chỉ ra những đặc điểm về kết cấu, bố cục, cốt truyện,… và cắt nghĩa những sự việc, chi tiết, hình ảnh,… trong các tác phẩm.	– Em thấy việc sử dụng thể loại truyện ngắn có hợp lý không? Vì sao?
– Toàn bộ truyện ngắn này xoay quanh sự kiện chính nào?	– Tại sao cho rằng đây là một cuộc gặp gỡ đầy bất ngờ, một cuộc gặp gỡ “kì ngộ”? Em hãy lí giải (gợi ý: về tính chất không gian, thời gian, thân phận hai nhân vật). – Cuộc đối mặt ngang trái giữa Huấn Cao đã thể hiện rõ tính cách hai nhân vật chính, đó là những nét tính cách gì? Phân tích những tính cách đó?	– Theo em, sức hấp dẫn của tình huống truyện đối với các tác phẩm truyện ngắn là gì? Cụ thể: – Khái niệm, vai trò của tình huống truyện? – Các loại tình huống truyện cơ bản trong tác phẩm truyện ngắn? – Tình huống truyện trong “Chữ người tử tù” thuộc loại nào? Vai trò của tình huống truyện trong việc tạo ra sức hấp dẫn của tác phẩm “Chữ người tử tù”?
– Động cơ nào dẫn đến quyết định cho chữ của Huấn Cao? – Địa điểm cho chữ ở đâu, có gì khác với cảnh cho chữ thường thấy? – Người cho chữ là ai? Đang ở trong hoàn cảnh như thế nào?	– Cảnh cho chữ là một cảnh tượng “xưa nay chưa từng có”, vì sao? (không gian, thời gian, chi tiết miêu tả). – Vị thế xã hội của người cho chữ và người xin chữ có gì đặc biệt? – Tác dụng của nghệ thuật đối lập (cảnh vật, âm thanh, ánh sáng, không gian, con người,…) trong cảnh cho chữ?	– Thông qua cảnh cho chữ, Nguyễn Tuân thể hiện quan niệm gì?
– Tư tưởng của nhà văn được thể hiện rõ nhất trong những câu văn/ đoạn văn nào?	– Lí giải tư tưởng của nhà văn trong các câu văn/ đoạn văn đó.	– Em có nhận xét gì về tư tưởng của tác giả được thể hiện trong tác phẩm?

III.            Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
1.      Chuẩn bị của giáo viên:
-       Nghiên cứu sách giáo khoa, sách giáo viên, chuẩn kiến thức kĩ năng.
-       Các tài liệu tham khảo liên quan đến truyện ngắn Chữ người tử tù.
-       Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm và cá nhân học sinh.
2.      Chuẩn bị của học sinh:
-       Tìm hiểu những vấn đề khái quát về tình huống truyện.
-       Chuẩn bị bài mới theo câu hỏi hướng dẫn học bài.
-       Tìm đọc trước những tác phẩm trong tập “Vang bóng một thời”.
IV.             Thiết kế bài học:
1.      Ổn định tổ chức, kiểm tra sĩ số:
2.      Hoạt động khởi động:
-       GV cho HS trải nghiệm khả năng viết chữ thư pháp của mình trên hai loại chữ: chứ Hán và chữ quốc ngữ.
-       HS trình bày trên bảng và thuyết trình về chữ mình viết và nêu cảm nhận của bản thân khi được tham gia vào trải nghiệm này.
-       GV nhận xét về hoạt động của học sinh, giới thiệu đôi nét về nghệ thuật thư pháp và dẫn dắt vào bài mới.
3.      Hoạt động hình thành kiến thức mới:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

YÊU CẦU CẦN ĐẠT

Hoạt động 1: Hướng dẫn HS đọc – hiểu khái quát
? Dựa vào phần tiểu dẫn trong SGK, em hãy cho biết: phần tiểu dẫn cung cấp cho chúng ta những tri thức nào?
? Hãy nêu những nét chính về tác giả NT?

? Nêu những nét khái quát về tác phẩm Chữ người tử tù?
? Em biết gì về tập truyện Vang bóng một thời?

Hoạt động 2: Hướng dẫn hs đọc – hiểu chi tiết văn bản
? Dựa vào phần chuẩn bị bài ở nhà, em hãy tóm tắt ngắn gọn truyện ngắn Chữ người tử tù?
GV nhận xét phần tóm tắt của HS và trình chiếu sơ đồ tóm tắt.

? Tình huống truyện là gì?
? Vai trò của tình huống truyện?

? Toàn bộ truyện ngắn này xoay quanh sự kiện chính nào? (Hay Sự kiện nào đóng vai trò chi phối toàn bộ thiên truyện này ?)

? Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và Quản ngục diễn ra trong hoàn cảnh nào?
GV gợi ý: Đặc điểm không gian, thời gian và con người?

? Em có nhận xét gì về cuộc gặp gỡ giữa họ?
HS thảo luận theo bàn, trình bày kết quả.
GV nhận xét và chốt vấn đề.

? Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục phát triển qua mấy giai đoạn?
Hs thảo luận

(3 giai đoạn:
- Lúc đầu: Khi viên quản ngục nhận phiến trát thứ nhất.
- Sau đó: Khi viên quản ngục nhận phiến trát thứ hai.
- Cuối cùng: Huấn Cao quyết định cho chữ và khuyên viên quản ngục)

HS làm việc nhóm qua phiếu học tập số 1:

? Vai trò của tình huống truyện trong tác phẩm?
Hs thảo luận

Vai trò:
- Bộc lộ tính cách nhân vật
- Thúc đẩy cốt truyện phát triển
- Thể hiện tư tưởng, chủ đề tác phẩm
- Thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân

Hs làm việc nhóm theo phiếu học tập số 2:

? Thông điệp mà Nguyễn Tuân gửi gắm qua tình huống truyện?

I. Đọc – hiểu khái quát
1. Tác giả Nguyễn Tuân (1910 - 1987)
- Sinh ra trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã suy tàn.
- Ông sớm đến với cách mạng (1945) và dùng ngồi bút phục vụ hai cuộc kháng chiến của dân tộc.
- Có vị trí quan trọng và đóng góp lớn cho nền văn học VN hiện đại:
+ Thúc đẩy thể tùy bút, bút kí đạt tới trình độ nghệ thuật cao.
+ Làm phong phú thêm ngôn ngữ văn học dân tộc.
+ Đem đến cho nền văn xuôi hiện đại một phong cách tài hoa, độc đáo.
- Để lại một số lượng tác phẩm lớn (SGK).
→ Với những đóng góp cho nền văn học dân tộc, NTuân vinh dự được nhận giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm Chữ người tử tù :
- Ban đầu có tên là Dòng chữ cuối cùng.
- Rút trong tập Vang bóng một thời:
+ Xuất bản năm 1940, gồm 11 truyện ngắn viết về “một thời đã qua” nay chỉ còn “vang bóng”.
+ Nhân vật trong tác phẩm chủ yếu là những nho sĩ cuối mùa, tuy buông xuôi, bất lực nhưng vẫn mâu thuẫn sâu sắc với xã hội đương thời, quyết giữ “thiên lương” và “sự trong sạch của tâm hồn” bằng cách “cái đạo sống của những người tài tử”.
+ Mỗi truyện đi vào mỗi cái tài, một thú chơi tao nhã, phong lưu của những nhà nho tài hoa lỡ vận: chơi chữ, thưởng thức chén trà buổi sớm, làm một chiếc đèn trung thu,...
→ Qua tập truyện này, nhà văn
+ Không chỉ thể hiện sự nuối tiếc vẻ đẹp của một thời quá vãng.
+ Mà còn bộc lộ niềm tự hào và trân trọng về truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc.
- Thể hiện rõ nét đặc điểm phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân trước cách mạng tháng Tám.
II. Đọc – hiểu chi tiết văn bản

* Tóm tắt văn bản

1. Xác định tình huống truyện
* Khái niệm: Tình huống truyện là cái hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt trong truyện khiến tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất.
* Vai trò:
- Từ tình huống truyện, các sự kiện, biến cố của cốt truyện được phát triển.
- Qua tình huống truyện, tính cách nhân vật được bộc lộ rõ nét.
- Việc giải quyết những mâu thuẫn, xung đột trong tình huống truyện sẽ bộc lộ rõ tư tưởng chủ đề của tác phẩm và dụng ý nghệ thuật của tác giả.
- Việc sáng tạo nên các tình huống độc đáo biểu hiện khả năng quan sát, khám phá bản chất cuộc sống, bản chất con người của nhà văn.
* Tình huống truyện trong "Chữ người tử tù": cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và Quản ngục.

2. Phân tích tình huống truyện
a. Đặc điểm của tình huống truyện
* Không gian: là nhà tù, nơi chứa đựng những cái xấu xa, tăm tối, những cặn bã của xã hội.
* Thời gian: là những ngày cuối cùng của cuộc đời Huấn Cao trước khi ông phải ra pháp trường chịu án chém.
* Con người:
- Huấn Cao:
+ Là kẻ cầm đầu những người phiến loạn chống lại triều đình mục nát, bị triều đình kết tội là “giặc” và bị xử án chém.
+ Nổi tiếng có tài viết chữ đẹp.
- Quản ngục:
+ Là quan của triều đình, đại diện cho bộ máy cai trị của chính triều đình mục nát ấy.
+ Khao khát được thưởng thức chữ đẹp.
* Nhận xét:
- Đây là cuộc gặp gỡ bất ngờ và đầy éo le. Vì:
+ Xét ở bình diện xã hội: họ là hai kẻ đối nghịch.
+ Xét ở bình diện nghệ thuật: họ lại là tri kỉ, tri âm, là những tâm hồn khao khát cái đẹp.
+ Hơn nữa nhà tù không phải là nơi dành cho những cuộc gặp gỡ.
- Đây là cuộc gặp gỡ đầy ngang trái. Vì:
+ Đó là cuộc gặp gỡ giữa hai loại tù nhân:
. Huấn Cao là tử tù. Ông bị cầm tù về thân thể nhưng luôn tự do về nhân cách, tâm hồn.
. Quản ngục là kẻ bị tù chung thân. Ông tự do về thân thể nhưng lại bị cầm tù về nhân cách.
+ Đó là cuộc đối chứng giữa hai thứ nhà tù:
. Huấn Cao bị cầm tù trong cái nhà tù hữu hình.
. Quản ngục bị cầm tù trong cái nhà tù vô hình.
b. Diễn biến tình huống truyện:
* Lúc đầu: Khi viên quản ngục nhận phiến trát thứ nhất.

Viên quản ngục

Huấn Cao

- Biết được Huấn Cao là người viết chữ đẹp. Từ lâu đã ao ước có được chữ ông Huấn.
- Có “một tấm lòng biệt nhỡn liên tài", vừa muốn biệt đãi, vừa muốn xin chữ Huấn Cao.

-                     Có tài viết chữ đẹp.
-                     Song lại “khoảnh”, nghĩa là rất khí khái. Ông chỉ cho chữ người nào là tri kỉ.
-                     Có thái độ khinh bỉ, miệt thị Viên quản ngục không cần giấu giếm, vì ông chỉ coi Viên quản ngục là một kẻ tiểu nhân làm nghề thất đức.
-                     Thản nhiên nhận những biệt đãi như một thú bình sinh.

→ Mối quan hệ giữa Huấn Cao và Viên quản ngục: không những không phải là tri kỉ mà với thái độ đối nghịch của Huấn Cao đã tạo ra một vực sâu ngăn cách giữa họ.
* Sau đó: Khi viên quản ngục nhận phiến trát thứ hai.

Viên quản ngục	Huấn Cao
- Nhận thức được con người cao quý mà ông cảm phục, ngưỡng mộ đã không thoát khỏi được cái chết và thế là ông sẽ chẳng bao giờ có được chữ của Huấn Cao. - Tình thế ấy buộc ông phải bày tỏ tất cả những tâm sự sâu kín trong lòng, niềm ao ước thầm lặng mà lớn lao: có được chữ ông Huấn.	- Xúc động và có phần ân hận: “Ta cảm cái tấm lòng biệt nhỡn liên tài của các người. Nào ta có biết một người như thầy Quản đây lại có sở nguyện cao quý như vậy. Thiếu chút nữa ta đã phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ."

→ Mối quan hệ giữa Huấn Cao và Viên quản ngục: Tấm lòng chân thành và thuần khiết của viên quản ngục đã xoá bỏ hoàn toàn vực sâu ngăn cách giữa hai nhân cách ấy.
* Cuối cùng:
- Huấn Cao quyết định cho Viên quản ngục chữ.
+ Thời gian:
. Nửa đêm
. Đêm cuối cùng trong cuộc đời của người tử tù Huấn Cao.
+ Không gian: nhà tù

Tối, chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, đất bừa bãi phân chuột, phân gián.
→ Tối tăm, nhơ bẩn, phàm tục, tội ác.

- Ngọn đuốc đỏ rực.
- Tấm lụa trắng tinh.
- Mùi mực thơm.

→ Ánh sáng, cái thiện, cái đẹp, sự tinh khiết

→ nghệ thuật tương phản đối lập → ánh sáng, cái thiện, cái đẹp đã chiến thắng, vượt lên trên bóng tối, cái ác, cái xấu.
+ Con người:
. Người cho chữ: người tử tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng nhưng luôn ở tư thế bề trên, uy nghi lồng lộng.
. Người xin chữ: kẻ có quyền nhưng khúm núm, run run, kính cẩn, trọng vọng người tù.
ð    Cảnh tượng xưa nay chưa từng có, vì:
. Cho chữ là thú chơi tao nhã của người có văn hóa. Nó diễn ra ở chốn thư phòng, không gian thoáng đãng.
. Người sáng tạo cái đẹp phải ở trong một tư thế thoải mái về thể xác lẫn tinh thần.
+ Ý nghĩa:
. Ánh sáng, cái đẹp, cái thiện, cái cao cả đã chiến thắng bóng tối, cái xấu, cái ác, cái thấp hèn.
. Có những con người sống trong cái ác nhưng vẫn hướng tới cái thiện → niềm tin vào con người của nhà văn Nguyễn Tuân.
-         Huấn Cao khuyên viên quản ngục:
       Nên thay chốn ở
       Nên tìm về nhà quê mà ở
       Hãy thoát khỏi cái nghề này
       Ở đây khó giữ thiên lương
       Nhem nhuốc cả đời lương thiện
→ Ý nghĩa:
+ Cái đẹp gắn liền với cái thiện.
+ Cái đẹp có thể sinh ra từ cái ác nhưng không thể sống cùng với cái ác.
+ Cứu vớt một con người.
→ Mối quan hệ giữa Huấn Cao và Viên quản ngục: Tri âm, tri kỉ.
c. Vai trò của tình huống truyện:
- Bộc lộ tính cách nhân vật: Thông qua tình huống truyện:
+ Nhân vật Huấn Cao có cơ hội bộc lộ rõ những phẩm chất cao đẹp: vừa hiên ngang, dũng liệt vừa tài hoa nghệ sĩ lại giữ được cái tâm trong sáng.
→ Nhà văn Nguyễn Tuân:
. Bày tỏ thái độ tiếc nuối cái đẹp và gửi gắm: hãy biết quí trọng cái đẹp.
. Ca ngợi, kính trọng những con người chiến đấu hi sinh cho nghĩa lớn.
. Ca ngợi nhân cách cao đẹp dù trong hoàn cảnh nào cũng không bị khuất phục.
. Cái đẹp có khả năng cảm hóa con người, làm cho người gần người hơn.
+ Viên quản ngục, qua tình huống éo le ấy, cũng thể hiện mình là một người có khí phách, biết "biệt nhỡn liên tài", trân trọng tài năng và khí phách của người anh hùng đồng thời là người vẫn giữ được thiên lương trong sáng.
→ Nhà văn Nguyễn Tuân gửi gắm:
. Trong mỗi con người đều có một người nghệ sĩ, đều ẩn chứa một tâm hồn yêu cái đẹp, cái tài. Không phải ai cũng xấu hết, bên cạnh những cái chưa tốt, mỗi con người còn có thiên lương.
. Có khi, có lúc cái đẹp tồn tại trong môi trường cái ác, cái xấu. Nhưng không vì thế mà nó lụi tàn, trái lại nó càng mạnh mẽ và bền bĩ. Nó như hoa sen mọc trong đầm lầy vậy.
-                     Thúc đẩy cốt truyện phát triển (tạo không khí căng thẳng, lôi cuốn): Từ tình huống truyện, cốt truyện được triển khai, phát triển và lên đến cao trào trong cảnh cho chữ cuối tác phẩm. Chính tình huống độc đáo đã tạo cho câu chuyện sự lôi cuốn, hấp dẫn người đọc ngay từ đầu tác phẩm.
-                     Thể hiện tư tưởng, chủ đề tác phẩm:
+ Khẳng định sự bất tử của cái đẹp, sự tất thắng của cái chân, cái thiện, cái mĩ trong cuộc đối đầu với những gì xấu xa, tăm tối, độc ác.
+ Thông điệp nghệ thuật mà nhà văn gửi gắm qua tình huống truyện là thông điệp về sức mạnh cảm hóa kì diệu của nghệ thuật, của cái đẹp "Cái đẹp cứu rỗi nhân loại".
-                     Thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân: một người nghệ sĩ tài hoa, đầy cá tính, luôn tìm tòi, khám phá cái đẹp, cái đẹp độc đáo, phi thường nhưng vẫn mang giá trị nhân văn sâu sắc.
4.                  Rút ra ý nghĩa tư tưởng qua tình huống truyện
-                     Tình huống ấy chứa đựng một quan niệm sâu sắc: Cái đẹp là bất diệt. Dù thực tại có hắc ám, tăm tối và bế tắc đến đâu cũng không tiêu diệt được cái Đẹp. Nó mãi mãi là một lí tưởng nhân văn cao cả của cõi người này.
- Tình huống như thế cũng chứa đựng một niềm tin mãnh liệt, rằng: Cái đẹp sẽ làm cho cuộc đời này trong sáng hơn, cái Đẹp dẫn dắt con người hướng heo ánh sáng của nó...

4. Hoạt động luyện tập củng cố:
? Khái quát lại cách khai thác văn bản truyện từ phương diện tình huống truyện?
5. Hoạt động vận dụng, ứng dụng:
       Viết đoạn văn (5-7 dòng) về nội dung: Cái đẹp sẽ làm cho cuộc đời này trong sáng hơn.
V.                Dặn dò:
-       Học bài cũ.
-       Nghiên cứu bài mới

III.          Kết luận:
Như vậy, ngoài việc tiếp cận tác phẩm truyện ngắn qua phân tích nhân vật, cốt truyện, kết cấu, ngôn ngữ,…chúng ta còn có thể tiếp cận từ tình huống của truyện để làm nổi bật được giá trị của tác phẩm.
Với chuyên đề này, tôi mong muốn giúp học sinh tiếp cận, khám phá giá trị của văn bản truyện ngắn trong tâm thế hứng thú thực sự. Đồng thời muốn chia sẻ tới đồng nghiệp những kinh nghiệm nhỏ của mình trong việc giảng dạy truyện ngắn Chữ người tử tù nói riêng và truyện ngắn trong chương trình Ngữ văn 11 nói chung.

Báo link hỏng